Kozmetikler ve Gluten

Gluten buğday, çavdar ve arpada bulunan prolaminler ve gluteninlerden oluşan heterojen bir proteindir. Gluten, besinsel bir bileşik olmasının yanı sıra benzersiz viskoelastik özelliklerinden dolayı unlu mamullerde ve diğer gıdalarda arzu edilen doku profilini sağlar. Glutenin prolamin fraksiyonu alkolde çözünürken, gluteninler ise asit/alkali çözeltilerde çözünür. Bu amaçla gluten fonksiyonel niteliklerini geliştirmek amacı ile enzimatik veya kimyasal işlemler uygulanabilir (Sharma ve ark., 2016).

Gluten maruziyeti özellikle de tüketimi, buğday alerjisi, çölyak hastalığı veya çölyak dışı gluten duyarlılığı olan duyarlı bireylerde ciddi alerjik reaksiyonlara neden olabilir. Bu hassasiyete sahip bireyler, gıdalarda gluten varlığını belirlemek için gıda etiketlemesine güvenirler. FDA (ABD Gıda ve İlaç Dairesi), çölyak hastaları için güvenli gıda seçenekleri oluşturmak amacıyla gıda etiketlerinde kullanılmak üzere glutensiz terimi için 20 ppm gluten eşiğini belirlemiştir (Sharma ve ark., 2016).

Gluten; evcil hayvan gıdaları, su ürünleri yemi, buzağı sütü ikameleri, yapıştırıcılar ve kozmetik gibi ürünlerin imalatında da kullanılmaktadır (Augustin, Batey ve Wrigley, 2005). Kozmetikler ele alındığı takdirde, FDA tanımı ile “sabun hariç, temizlik, güzelleştirme, çekiciliği artırma veya görünümü değiştirme amacıyla insan vücuduna uygulanması amaçlanan ürün” ifadesi karşımıza çıkmaktadır. Gluten, kozmetik ürünlere doğrudan eklenebilir veya buğday/arpa özü, buğday tohumu yağı, buğday tohumu gliseritleri, hidrolize buğday proteini ve buğday nişastası gibi çeşitlilik arz eden bileşenlerin bir parçası olarak formülasyonda yer edinebilir. Kozmetiklerin çoğu vücuda nüfuz ettiğinden, bazı bileşenler topikal kullanımın (örneğin ruj) bir sonucu olarak oral veya deri yoluyla emilebilir. Kozmetiklerden glutenin cilt yoluyla emilimi ve glutene duyarlı bireyler üzerindeki etkisi hakkında araştırma eksikliğinin mevcut olduğu kabul edilmelidir. Gluten alerjisi ve dermatitis herpetiformisi olan hastalarda bu tür absorpsiyonun neden olduğu sistemik reaksiyonların incelenmesi gerekmektedir. FDA tarafından düzenlenen çeşitli ürünleri kullanan bireylerde gluten duyarlılığı ile ilgili endişeler nedeniyle, ajans, kozmetikte gluten tespiti ve kantitasyon (miktarsal, nicel) için analitik bir yöntem geliştirilmesinin önemini vurgulamaktadır (Sharma ve ark., 2016).

Perakende satış yerlerinde satılan ürünlerin dış ambalajında kozmetikler için içerik etiketlerinin bulunması zorunludur. Bileşen adı FDA tarafından tanımlanan yayınlardan birinde yer almıyorsa, bileşen, tüketicinin aşina olduğu ad veya teknik ad kullanılarak tanımlanmalıdır. Genel olarak, gluten içeren içerikler kozmetiklerin içerik listesinde belirtilebilir (Thompson ve Grace, 2012).

Buğdaydan elde edilen içerik maddeleri genellikle adlarında “buğday” veya “triticum vulgare”; arpadan elde edilen içerik maddeleri, genellikle adlarında “arpa”, “malt” veya “hordeum vulgare”; çavdardan türetilen içerik maddeleri, genellikle adlarında “çavdar” veya “secale tahıl”; yulaftan elde edilen içerik maddeleri ise genellikle adında “yulaf” veya “avena sativa” terimlerini içermektedir (Thompson ve Grace, 2012).

Gluten varlığının kozmetik etiketlerde kesin olarak beyan edilmesi gerekmemektedir ve özellikle glutensiz teriminin kullanımına yönelik herhangi bir kural veya kılavuz belge bulunmamaktadır. FDA, kozmetik şirketlerinin ürünleri glutensiz olarak etiketlemesini yasaklamaz. Ancak bir kozmetik firması bir ürünü glutensiz olarak etiketlerse ve bu etiketleme ayrımının yanlış veya yanıltıcı olduğu tespit edilirse, ürün yanlış markalanmış olarak ilan edilebilir (Thompson ve Grace, 2012).

Ayrıca ürün ambalajı, bu bilgiyi etikete eklemek için çok küçük olabileceğinden, ambalaj dışı içerik listeleri aranabilir. Bu, ürün vitrininin yanında bulunan yırtma levhaları şeklinde de yer edinebilir. Aksi takdirde mail order ile ürün siparişi verirken kozmetik firmaları ile iletişime geçebilir ve ürünlerinin buğday, arpa, çavdar veya yulaf türevi içerip içermediğini sorabilirsiniz.

Kozmetiklerden Gluten Emilimi Tehlikeli Mi?

Şu anda kozmetiklerde kullanılan ve yutulmayan glutenin, dermatitis herpetiformis (çölyak hastalığının cilt formu) olanlar da dahil olmak üzere çölyak hastalığı olan bireylere zararlı olduğuna dair net bir bilimsel kanıt bulunmamaktadır. Maryland Üniversitesi, Çölyak Araştırmaları Merkezi Tıbbi Direktörü MD Alessio Fasano: “Çölyak hastalığınız var ancak gluten içeren cilt lezyonlarınız yoksa, gluten içeren ürünlerin cilde uygulanması bir sorun olmamalıdır. Bunun bir sorun olmamasının nedeni, şu anda bildiklerimize dayanarak, çölyak hastalığına özgü otoimmün sürece yol açan immünolojik kaskadları harekete geçirenin oral gluten alımı olmasıdır.” şeklinde bir demeç vermiştir.

Sonuç olarak, çölyak hastalığı olan tüketicilerin vücut losyonu, güneş kremi, tıraş kremi, deodorant, makyaj ve parfüm gibi cilde sürülen ürünler için özellikle kullanımdan sonra eller yıkanması durumunda endişelenmelerine gerek olmadığı görülmektedir. İlaveten tüketicilerin şampuan ve saç kremi gibi saça uygulanan ürünler hususunda da endişeleri temelsizdir. Ancak el losyonu, şüpheli durumlardan biri olarak kabul edilebilir. Sık kullanımı dahilinde ve yemekten önce eller yıkanmadığı takdirde teorik olarak bir miktar el losyonu yutulabilir. Benzer şekilde ruj gibi ağız içinde ve çevresinde kullanılan ürünler de dikkat edilmesi gereken bir klasman olarak nitelendirilebilir. Bununla birlikte, gluten türevleri içerseler bile, diyete çok fazla gluten katkısı sağlamaları olası değildir. 0.13 oz (3,8 g veya 3,800 mg) ağırlığındaki bir ruj 10 ppm’den az gluten içeriyorsa, %0,001’den az gluten içerir. Bu, tüm ruj tüpünün bir şekilde yutulması durumunda, 0.038 mg’dan daha az gluten tüketileceği anlamına gelmektedir (Thompson ve Grace, 2012).

Farmasötikler ve Gluten

Ülkeler arasında sağlanan bilgiler ve gluten içeren ilaçların etiketlenmesi konusunda geniş bir değişkenlik vardır. Elbette, bir ilacın gluten içerip içermediğine dair bilgi sağlamanın en uygun maliyetli ve en kolay yolu, ambalaja net bir ifade (yani miktar, kaynak) eklemek olacaktır. Bu bağlamda, Avrupa İlaç Ajansı (EMA) ve İspanyol İlaç ve Tıbbi Cihazlar Ajansı (AEMPS) gibi diğer ulusal ajanslar, ilaç etiketleri geliştirmekte ve güncellemekte, ayrıca sağlık profesyonelleri ve hastalar için bilgilerle birlikte gluten durum veri tabanları ve halka açık erişim kılavuzları yayınlamaktadır*. EMA çatısı altındaki üye devletler ve ilaç üreticileri için gluten içeriği beyanı zorunludur. Örneğin, “Glutensiz” ifadesi, yalnızca tıbbi üründeki gluten içeriği milyonda 20 parçadan (ppm) azsa geçerlidir. Bununla birlikte, FDA, yalnızca ilaç üreticilerinin, doğrulandığı takdirde, “Gluten içeren bir tahıldan (buğday, arpa veya çavdar) yapılmış hiçbir bileşen içermeyen” önermesini kullanmalarını tavsiye eder (Díez, Mariño ve Modamio, 2021).

Bunun yanı sıra, ilaç etiketlenmeleri ve hasta uyum sorunlarına dair aksiyonlar ve çıktılar oldukça yetersizdir ve sağlık profesyonellerini desteklemek için çözümlerin pratik kullanımının etkinliği gibi bazı yönler henüz dikkate alınmamıştır (Díez, Mariño ve Modamio, 2021).

Glutensiz Diş Macunu

Gluteni tolere edemeyen bizler, ağzımıza koyduğumuz her şeyi (yutamasak bile) takip etmeliyiz. Yani evet, diş macunundaki glüten hakkında biraz endişelenmemiz gerekiyor. Neyse ki, birkaç çeşit glütensiz diş macunu mevcuttur . Aslında , kullandığınızın, milyonda 20 parçalık genel kabul görmüş bir sınıra kadar glütensiz olarak kabul edilmesi ihtimali yüksektir.

• Aquafresh :  Aquafresh diş macunu, doğrudan bileşen olarak gluten içermez. Bununla birlikte, üretim süreçleri için bu ürünlerdeki eser miktarda gluteni hariç tutamaz.
• Biotene :  Tüm Biotene ürünleri glutensizdir.
• Crest : Tüm Crest diş macunu ürünleri şu anda glutensizdir, ancak glutensiz olmadıkları için bu şirketin gargaralarına dikkat etmelisiniz.
• Colgate Total:  Colgate Total diş macunu gluten içermez. Colgate, formüllerimizde kullanılan tüm bileşenlerin glüten kaynaklarından türetilmediğinden emin olur. Tedarikçilerinde veya kendi üretim tesislerinde içeriklerin veya ürünlerin gluten kaynaklarıyla çapraz kontaminasyonu yoktur.
• Desert Essence: Desert Essence’in  tüm diş macunları glutensiz ve florürsüzdür. 
• Sensodyne:  Sensodyne ürünleri, doğrudan bileşen olarak gluten içermez. Bununla birlikte, GSK Tüketici Sağlığı nihai ürünleri gluten için test etmediğinden, üçüncü taraf üretim süreçleri nedeniyle bu ürünlerde eser miktarda gluten varlığını dışlayamazlar.
• Tanner’in Lezzetli Macunu:  Florür yok, yutmak için güvenli, sakarin yok, sodyum lauril sülfat yok, yapay renk yok, yapay lezzet yok, şeker ve glutensiz, hiçbir köpük formülü, nane tatsız, hafif aromalı vanilya içeriklidir.
• Tom’s of Maine: Tom’s of Maine  tarafından üretilen tüm ürünler şu anda glutensizdir.

[1] Sharma, G.M., Rallabhandi, P., Williams, K.M., Herrmann, M., Sadrieh, N. (2016) Gluten Quantitation in Cosmetic Products by Enzyme-Linked Immunosorbent Assay, Journal of AOAC INTERNATIONAL, 99(3), 586-590.

[2] Thompson, T., Grace, T. (2012). Gluten in Cosmetics: Is There a Reason for Concern? Journal of the American Academy of Nutrition and Dietetics, 112(9), 1316-1323.

[3] Lizano-Díez, I., Marino, E. L., Modamio, P. (2021). Gluten in pharmaceutical products: a scoping review. Systematic reviews, 10(1), 218.

*https://www.ema.europa.eu/en/annex-european-commission-guideline-excipients-labelling-package-leaflet-medicinal-products-human 

*https://www.aemps.gob.es/informa/circulares/medicamentosUsoHumano/2018/docs/circular_1-2018-actualizacion-excipientes-medicamentos.pdf