Tanenler
İnsanoğlu, varoluşunun ilk zamanlarından beri yaşadığı çevrenin çeşitli bitki, kabuk ve köklerini kullanarak muhtelif ilaçlar/kürler elde etmiştir. Ürettikleri doğal bileşiklerin arasından bazı organik kökenlileri av hayvanlarının derilerini şekillendirmek ve tabaklama işlemi için kullanmışlardır. Zamanla bu bileşiklerin hayvan yağları ve beyin gibi kısımlarının da bozulmadan saklanmasına olanak verdiğini keşfetmişlerdir. İlk yaygın kullanım alanlarından dolayı bu doğal kökenli polifenoller anlamı ‘Tabaklama Bileşiği’ olan Fransızca ‘Taninler’, olarak isimlendirilmiş, Türkçe’de ise ‘Tanenler’ olarak yer edinmiştir (Khanbabaee ve van Ree, 2001).
Tanenler doğal olarak kestane, meşe, divi-divi, quebracho gibi ağaçlarda, sumak gibi bitkilerde ve daha birçok bitkinin kök, yaprak ve yumrularında değişik oranlarda bulunurlar. Tanenler, bitkilerin enfeksiyonlara, haşerelere ve otoburlara karşı savunma mekanizmasında yer alan bir nevi biyolojik kalkan işlevi gören polifenolik bileşiklerin kompleks bir grubudur. Has kokuları, buruk tatları, bitkinin büyüme dönemine bağlı olarak sarıdan beyaza değişen renklerde var olan tanenler, çemen otu, korunga, baklagiller, sorgum gibi kaba yem olarak kullanılabilecek pek çok yem bitkisinde de bulunmaktadır (Akbay ve ark., 2020; Huang ve ark., 2022).
Tablo 1. Tanenler ve bazı kaynakları (Aydın ve Üstün, 2007)
| Tanence Zengin Familyalar | Tanen Bulunduran Bitkiler |
| Leguminosae (baklagiller) | Fragaria vesca (çilek) |
| Polygonaceae (çoban değneğigiller) | Rosa canina (kuşburnu) |
| Rosaceae (gülgiller) | Crataegi monogyna (alıç) |
| Rubiaceae (kökboyagiller) | Rhus coriaria (sumak) |
Tanenlerin, antioksidan aktivite gibi farklı biyolojik aktiviteler sergiledikleri gösterilmiştir. Bu özellik, çok çeşitli moleküllere bağlanabilen ve iyonlar ile radikalleri yakalamak için elektron tutucular olarak hareket edebilen fenolik halkalara sahip oldukları kimyasal yapıları ile ilgilidir (de Hoyos-Martínez vd., 2019, Vuolo vd., 2019).
Tanenler, tarihsel olarak hidrolize edilebilir tanenler (HT’ler) ve yoğun tanenler (CT’ler) veya proantosiyanidinler olarak sınıflandırılmışlardır. Günümüzde kimyasal ve yapısal özelliklerine göre mevcut kategorizasyon güncellenmiştir. Böylece tanenler, gallotanninler, ellagitanninler, CT’ler, kompleks tanenler (CoT’ler) ve florotanenler (PT’ler, Phaeophyceae sınıfının alg türlerinde bulunan özel bir tanen sınıfı) olarak gruplandırılmıştır.
Tanen Açısından Zengin Ekstrelerin Biyolojik Aktiviteleri
Tanenler, bitkiler ve algler için patolojik saldırılara ve olumsuz abiyotik (sıcaklık, nem, inhibitör maddeler gibi çevresel kaynaklı) koşullara karşı tepkiyi iyileştiren kimyasal bir savunma bariyeri oluşturur. Böylece bitkiler ve alglerdeki biyolojik aktivitenin, çok sayıda hastalık veya enfeksiyonu tedavi etmek için geleneksel ilaçlar olarak kullanılmaları sağlanmıştır.
Şu anda, saflaştırılmış tanenlerin veya tanen açısından zengin ekstraktların (ilave biyomoleküller içeren) biyolojik etkileri hayvan modelleri kullanılarak ve son zamanlarda insanlar üzerinde yapılan klinik deneylerle değerlendirilmektedir. Bu araştırma çalışmalarının çoğu, tıp, farmakoloji, kozmetik, botanik ve veterinerliktir (Fraga-Corral vd., 2020). Tanenlerin biyolojik aktiviteleri arasında en dikkat çekenler aşağıda sıralanmıştır (Fraga-Corral vd., 2021):
- Antioksidan
- Antienflamatuar
- Antidiyabetik
- Kardiyoprotektif
- Antimikrobiyal (antiviral ve antibakteriyel)
Tanen Zengini Gıdalar
- Çilek
- Çay yaprakları
- Ceviz, badem, kavrulmamış fındık
- Tarçın, karanfil, vb. baharatlar
- Nar
- Ayva
- Bitter çikolata
- Kakao
- Bazı yapraklı ve yeşil sebzeler
- Üzüm (cibre) ve şarap
Tanenler ve Kullanım Sahalarına Bazı Örnekler
Medikal
Günümüzde, tanen bakımından zengin bitkilerin ishal önleyici tedaviler olarak etnofarmakolojik kullanımına dair pek çok kanıt bulunmaktadır. Yine de, tanen özleri kullanan bazı klinik araştırmalar, kullanımlarının etkinliği ve güvenlikleri ile ilgili umut verici sonuçlar göstermiştir. Bir çalışma, tanenlerin uygulanmasının bebeklerde rotavirüsün neden olduğu ishalin süresini nasıl azalttığını açıkladı. Benzer şekilde, daha yakın tarihli bir çalışma, akut diyareden etkilenen çocukların standart rehidrasyon tedavisine kıyasla tanenlerle terapinin ishal semptomlarının süresinde önemli bir azalma gösterdiğini ortaya koymuştur (Subbotina vd., 2003).
Aynı şekilde, quebracho ve kestane özleri ile yapılan yakın tarihli bir çalışma, bu özütlenmiş tanenlerin antioksidan aktivitesini ve metabolizasyonunu in vitro sindirim-fermentasyon deneylerinde inceledi. Sonuçlar, tanenlerin bağırsak mikrobiyotası tarafından parçalandığını, kuersetin veya sinapinik asit gibi metabolitler ürettiğini ve ayrıca fermantasyondan sonra kalıntı katılarda daha yüksek antioksidan kapasite ve kısa zincirli yağ asitlerinin üretimini arttırdığını kanıtladı. Kısa zincirli yağ asitleri bağırsakta prebiyotikler olarak tanımlanır. Bu, tanenlerin ayrıca sindirim mikrobiyotası üzerinde prebiyotik bir etkiye sahip olduğu anlamına gelir (Molino vd., 2018).
Üriner sistem enfeksiyonları geliştirmeye eğilimli hastalarla yapılan bir diğer klinik çalışma ise, bu enfeksiyonlara karşı bir tedavi olarak tanenlerin potansiyelini ortaya çıkarmıştır. Bu durumda, tanenler Serenoa repens’ten ekstrakte edilmiş ve gıda takviyesi şeklinde oral olarak uygulanmıştır. Sonuçlar cinsiyete bağlı bir şekilde farklılık gösterse de, 9 hafta sonra deneklerde lökosit sayısı ve üriner mikrobiyota önemli ölçüde azaldı; bu, hastaların bu belirteçlerin daha yüksek seviyelerini gösterme eğiliminde oldukları göz önüne alındığında yeterli bir sonuçtur (Noce vd., 2020).
Botanik
Tanenler, bitki patojenlerine karşı bitki direncini tedavi etmek veya artırmak için antifungal bileşikler olarak potansiyel kullanımlarını değerlendirmek için daha fazla araştırmaya tabi tutulmuştur. Yine de çoğu çalışma in vitro (laboratuvar ölçekli) yapılmıştır ve tanenlerin ekolojik rolüne ilişkin bilgi boşlukları devam etmektedir.
P. granatum kabuğu özleri, domatesin yaygın ve tehlikeli bir patojeni olan Pseudomonas syringae’ye karşı test edilmiş, ve sonuçlar bakteri üremesinin yaprak aşılamadan sonra 15 güne kadar yok edildiğini göstermiştir (Quattrucci vd., 2013). Kestane (C. sativa) ile gerçekleştirilen araştırmalar yaygın bitki-enfeksiyöz mantarlardan olan Alternaria alternata , Botrytis cinerea ve Fusarium solani’nin büyümesi ve spor çimlenmesinin antifungal tanenler tarafından ortadan kaldırıldığını kanıtlamıştır (Esposito vd., 2019).
Veteriner
Çok sayıda çalışma, tanenlerin ve tanen takviyelerinin sığır, kümes hayvanları veya koyun gibi çiftlik hayvanlarında potansiyel kullanımını değerlendirmiştir. Araştırmalar, antimikrobiyaller veya büyüme destekleyicileri olarak kullanımlarına odaklanmıştır. Yine de tanenler, topaklanma özellikleriyle söz konusu hayvanlardaki proteinlerin sindirilebilirliğini azaltabilen bilinen antiherbivor bileşiklerdir (Smeriglio vd., 2020).
Baklagiller, hayvancılık için bir protein kaynağı oluşturdukları, işkembe mikrobiyomunu iyileştirdikleri ve sera gazı emisyonlarını azalttıkları için mera yemleri oluşturmak için ek bir bileşen olarak önerilmiştir. Baklagil çeşitleri arasında, Lespedeza procumbens , Desmodium panikulatum , Leucaena leucocephala , D. ovalifolium ve Flemingia macrophylla nispeten yüksek bir yoğun tanenlerin (CT) içeriğine sahiptir. Muhtemelen tanenlerin varlığına bağlı olarak besi sığırlarında işkembe fermantasyonunu modifiye ettikleri ve prebiyotik olarak tesir ettikleri düşünülmektedir (Fagundes vd., 2020).
Tanenlerin hayvancılıktaki etkilerini konu edinen bir başka çalışmada ise, L. pedunculatus ve L. corniculatus’tan elde edilen yoğun tanenlerin (CT), protein bozunmasını önlediği ve bağırsak seviyesinde amino asit kalıntısı emilimini iyileştirdiği, bunun da koyunlarda bariz bir şekilde daha yüksek yumurtlama oranı ve temiz yün üretimi ile nihai olarak hayvan performansını iyileştirdiği rapor edilmiştir (Min vd., 2001).
Besin Katkı Maddesi
Tanenler, lipid peroksidasyonunun (yağların acılaşması) önleyicileri ve gıdalarda ekşimiş tatların/aromaların ortaya çıkmasının ana nedeni olan serbest radikallerin temizleyicileridir. Bu sebeple tanenlerin gıda uygulamalarında doğal bir antioksidan olarak kullanımı önem taşımaktadır. Saflaştırılmış tanenler arasında en çok inceleneni, bitki bazlı keten tohumu yağı damlacıkları emülsiyonunda demir iyonlarının neden olduğu lipid oksidasyonunu azalttığı gösterilen tanik asittir (Li vd., 2020).
Başka bir çalışma, bir lipozom modelinde ve et atıştırmalıklarında antioksidanlar olarak kozalaklı tanenleri analiz etmiştir. Araştırılan tanenler, et atıştırmalıklarında duyusal özelliklerin (tat, koku, doku, vb.) kaybına neden olmadan lipid oksidasyonunu önlemek için yüksek bir aktivite göstermiştir (Raitanen vd., 2020). Dolayısıyla tanenlerin, diğer polifenollerde olduğu gibi, alternatif antioksidanlar olarak gıda kompozisyonlarına eklenebileceği öne sürülmektedir.
Tanenler ve Yan Etkileri
Tanenlerin aşırı tüketimi bazı olası yan etkilere sebep olabilir. Özellikle kahve, çay, şarap gibi içeceklerin fazla tüketimi sonucu diş lekeleri, mide rahatsızlıkları ve demir emilimi güçlüğü bahsedilen etkilerden birkaçıdır.
Kaynakça
Bacaksız, O. K., Azman, M. A. Tanenler: Silajlarda ve Hayvan Besleme Uygulamalarında Kullanımı. Balıkesir Sağlık Bilimleri Dergisi, 11(1), 64-73.
Fraga-Corral, M., Otero, P., Echave, J., Garcia-Oliveira, P., Carpena, M., Jarboui, A., Nuñez-Estevez, B., Simal-Gandara, J., Prieto, MA. (2021). By-Products of Agri-Food Industry as Tannin-Rich Sources: A Review of Tannins’ Biological Activities and Their Potential for Valorization. Foods, 10(1), 137.
