Arpa hem insanlar hem de hayvanlar tarafından tüketilebilen glutenli tahıl cinsidir. Ekmek yapımında, bira vb içecek yapımında, diğer yemeklerin yapımında kullanılma olanağı vardır. Lif, vitamin(Tiamin, pridoksin ve niasin başta olmak üzere zengin B vitamini kaynağıdır) ve mineral sağlar.
Arpa bir serin iklim tahılıdır ve bu grupta rejenerasyon kabiliyeti en yüksek olan türdür. Hem yazlık hem kışlık ekimi yapılır. Türkiye’de buğdaydan sonra en çok ekilen tahıldır. Dünyada ise mısır, buğday ve çeltiğin ardından en çok ekilen 4. tahıldır. Arpa strese yani diğer tahıllar için pek de uygun olmayan koşullara da dayanabilmesi itibariyle kuru ekimi yapılabilen bitkiler arasındadır. Dona toleranslıdır.
Arpa gelişmiş ülkelerde çoğunlukla maltlık, gelişmekte olan ülkelerde ise hem hayvan yemi hem de insan tüketimi amaçlı kullanımı vardır. Arpanın orijini olarak yakın dağı gösterilir(Yaklaşık 10.000 yıl önce kültüre alınmıştır). Yabani arpalar hala kuzeybatı asya ve doğu akdenizde yaygındır. Yabanı arpalar düşük sıcaklıklara toleranslı değildir. Türkiye’de 9 miyon ton arpa ekilimi yapalmaktadır.
Arpanın bir temel özelliği piştiği zaman kendi hacminin 3,5 katına çıkmasıdır. Bu da doygunluk hissi vermesini sağlar. Cevizli bir tada sahiptir.
Tüketim Sınıfına Göre Arpa Çeşitleri
Genellikle 2 biçimde satılmaktadır; kabuklu ve inci. Kabuklu arpada kepek ve tohum bozulmadan bırakılır yalnızca yenmeyen dış kabuk çıkartılır. İnci arpada ise ne kepek ne de kabuk bulunur. Kabuklu arpa, işleme sırasında yalnızca yenmeyen dış kabuk çıkarıldığı için tam tahıl olarak kabul edilir. Bununla birlikte, daha yaygın olarak bulunan incili arpa, lif içeren kepek çıkarıldığı için tam tahıl değildir. İnci arpa hala bazı besinlerin iyi bir kaynağı olsa da, kabuklu arpa daha sağlıklı bir seçenektir.
Tam tahıllı arpanın faydaları, sadece lif içeriğinden değil, aynı zamanda sağlık üzerinde faydalı etkileri olan bitki bileşikleri olan bitkisel besinlerden de kaynaklanabilir.
Kabuklu arpa gibi kepekli tahıllar yemek, kronik hastalık ve ölüm riskinin azalmasıyla bağlantılıdır. Kabuklu arpa, sağlık için faydalı olan lif ve diğer bitki kimyasallarını içerir.
Arpada Neler Var?
Arpadaki ana lif türü, sıvı ile birleştiğinde jel oluşturan çözünür bir lif olan beta-glukandır . Yulafta da bulunan beta-glukan, kolesterolü düşürmeye ve kan şekeri kontrolünü iyileştirmeye yardımcı olabilir. Ek olarak arpa, oksidatif stresin neden olduğu hücre hasarını korumaya ve onarmaya yardımcı olan E vitamini, beta-karoten, lutein ve zeaksantin gibi antioksidanlar içerir.
Arpanın Faydaları Nelerdir?
Arpanın başlıca sağlık için faydaları şunlardır;
- Kalp sağlığı ve tansiyon
Arpadaki çeşitli besinler kardiyovasküler sistemi destekler.
- Vitaminler ve mineraller
Arpanın potasyum , folat , demir ve vitamin B-6 içeriği, kolesterol eksikliği ile birlikte kardiyovasküler fonksiyonları destekler.Niasin, riboflavin, tiamin, folat, demir, magnezyum ve selenyum , kan yoluyla oksijen taşımak gibi hücre oluşum süreçlerini ve bağışıklık sisteminin işleyişini geliştirir. Arpa, tüm bu besinlerin iyi bir kaynağıdır.
- Sodyum ve potasyum
Sebze, meyve, tahıl ve potasyumdan zengin diğer gıdaları tüketmek sağlıklı kan basıncının korunmasına yardımcı olabilir .
- Lif
Lif kan basıncını yönetmeye ve kolesterol seviyelerini kontrol etmeye yardımcı olur. Daha spesifik olarak, arpada bulunan beta-glukan lifi, düşük yoğunluklu lipoproteini veya “kötü” kolesterolü, safra asitlerine bağlanarak ve bunları vücuttan atılım yoluyla uzaklaştırarak azaltır. 2008’de araştırmacılar , yüksek beta-glukanlı incili arpa yemenin Japon erkeklerinde yüksek serum kolesterol seviyelerini ve viseral yağları önemli ölçüde azalttığını buldular. Bunların her ikisi de kardiyovasküler hastalık için risk faktörleridir.
- Kemik sağlığı
Arpada bulunan fosfor, kalsiyum , bakır , magnezyum ve çinko, kemik yapısının ve gücünün gelişmesine katkıda bulunur.
Örneğin, çinko oynar kemik mineralizasyonu ve gelişiminde. Kalsiyum, bakır, magnezyum ve fosfor ise kemik sağlığına katkıda bulunur ve güçlü bir iskelet sistemini korumak için gereklidir.
- Kanser
Arpa selenyum içerir. Diyetten selenyum almak iltihaplanmayı önlemeye yardımcı olabilir. Selenyum ayrıca bir antioksidan görevi görerek hücreleri serbest radikal adı verilen moleküllerin neden olduğu hasara karşı korur. Bu tür bir hasar kanser riskini artırabilir. Bitki bazlı gıdalardan elde edilen lif , özellikle kolorektal kanser riskini azaltmaya yardımcı olabilir .
- Enflamasyon
İçindeki kolin iltihap azaltmaya yardımcı olur. Kolin uyku, kas hareketi, öğrenme ve hafızaya yardımcı olur. Ayrıca hücresel zarların yapısının korunmasına yardımcı olur, sinir uyarılarının iletilmesine yardımcı olur ve yağın emilmesine yardımcı olur.
- Sindirim, kilo yönetimi ve tokluk
Arpanın lif içeriği, kabızlığı önlemeye yardımcı olur ve sağlıklı bir sindirim sistemi için düzenliliği destekler. Arpada olduğu gibi lif açısından zengin besinler yemek, kilo vermeye katkıda bulunur. Bunun nedeni, sindirim sisteminde bir “dolgu maddesi” olarak işlev görmesi ve kişinin daha uzun süre tok hissetmesini sağlamasıdır. Bu, kalori tüketimini azaltabilir ve kilo kaybını teşvik edebilir.
Etkili kilo yönetimine yardımcı olabilir, obezite ve tip 2 diyabet , kardiyovasküler hastalık ve diğer sağlık sorunları gibi ilgili komplikasyonları azaltır .
Arpadaki Potansiyel Risk(Zararları)
- Tam tahıllar genellikle herhangi birinin diyetine iyi bir katkı sağlar. Bununla birlikte, bazı insanlar arpadan kaçınmak isteyebilir.İlk olarak, buğday ve çavdar gibi gluten içeren tam bir tahıldır.içeren tam bir tahıldır.
- Ek olarak arpa, fermente edilebilir bir lif türü olan fruktanlar adı verilen kısa zincirli karbonhidratları içerir. Fruktanlar, irritabl bağırsak sendromu (IBS) veya diğer sindirim bozuklukları olan kişilerde gaza ve şişkinliğe neden olabilir. Bu nedenle, IBS’niz veya hassas bir sindirim sisteminiz varsa arpadan kaçınmak isteyebilirsiniz.
- Son olarak, arpanın kan şekeri seviyeleri üzerinde güçlü bir etkisi olduğundan, şeker hastalığınız varsa ve herhangi bir kan şekeri düşürücü ilaç veya insülin alıyorsanız, onu yerken dikkatli olmak isteyebilirsiniz
Arpa Hangi Şekillerde Tüketiciye Sunulur?
Kabuklu : Bu, arpanın yalnızca yenmeyen dış kabuğu çıkarılmış tam tahıllı versiyonudur. Diğer arpa türlerine kıyasla daha çiğnenebilir ve pişmesi daha uzun sürer.
İnci : Bu tür kısmen buharda pişirilir ve kabuğu ve kepeği çıkarılır. İnci, kabuklu arpadan daha çabuk pişer ancak besin değeri daha düşüktür.
Arpa Gevreği(Ezmesi): Yulaf ezmesine benzer şekilde düzleştirilir ve dilimlenir. Çabuk pişerler, ancak kabuklu arpadan daha az besin içerirler.
İrmiği: İrmik, kavrulmuş ve kırılmış arpadan yapılır. Besin içeriği kaynağına göre değişir (kabuklu veya incili arpa).
Kabuklu arpayı pirinç, kinoa, yulaf yada karabuğday yerine kullanabilirsiniz.İnci arpa yaklaşık bir saatte pişerken, kabuklu arpanın yumuşaması yaklaşık 1.5 saat sürer.
Diyetinize arpa eklemenin bazı yolları:
- Kahvaltı lapası olarak yulaf yerine arpa gevreği deneyin.
- Çorbalara ve güveçlere ekleyin.
- Unlu mamullerde arpa uneu ile buğday unu karıştırın.
- Pişmiş arpa, sebze ve sos ile tahıl salatası yapın.
- Pirinç veya kinoa yerine garnitür olarak yiyin.
- Arpa suyu içmeyi deneyin.
Arpadan Malt Eldesi
Daneler temizleme işlemine tutularak toprak, taş, yabancı ot ve tohum gibi yabancı ürünler uzaklaştırılır. Tabi bu işlem için öncelikle maltlık işlenmemiş arpa temin etmelisiniz. Eğer bu işlemi evde yapacaksanız temizleme için arpaları suya atın ve üste çıkan bozuk ve çöp vb yapılardır, bunları ayırın. Temizlenmiş arpa 1 ile 2 saat aralığında ılık suda(18-21 oC) bekletilerek enzimlerin açığa çıkması sağlanır. Yeterli hava alacak biçimde(havalandırma esnasında arpanın üzerindeki su süzülmelidir, küflenmeyi engellemek adına gerekir) depolanarak 6 ile 8 saat arasından yeniden nemlendirme işlemi uygulanır. Kuru arpada nem ortalama %13, nemlendirme işlemi uygulanmış arpada ise %45 düzeyindedir. Kuru ve yaş tanelerin dengesini sağlamak için alt üst edilir. Bu nemlemeyle 3. gün köklenme meydana getirir. Çimlenmedeki ürünün rengini daha koyu hale getirmek isterseniz 23 oC’ye kadar çıkartabilirsiniz. Bu süre zarfında arpalar karıştırılmalıdır. Karıştırma arpanın ısınmasını da önlediği gibi topaklanmaların önüne geçer.Bu aşamaya kadarki kısımda yeşil malt oluşmuştur. Kurutma ve kavurma aşamasında fırın 50-60 oC’de fırına alınan ürün fanla nemi uçurulur. İngiliz tarzı malt yapmak isterseniz sıcaklığın 99 derecede olması istenir.
Arpa ortalama %50 kadar su çekerek su doygunluğuna ulaşır.
Arpa Ürünleri
- Ezmesi
- Unu
- Dane
- Ekmeği
- Kırması(kırığı)
- Unlu Kurabiye Ve Tatlı Ürünleri
- Bar
- Malt Unu
Not: Arpa Şehriye buğdaydan yapılan bir üründür, şekil benzerliğinden dolayı bu isim verilmiştir.
