Gluten Ataksisi
Çölyak hastalığı, genetik olarak yatkın bireylerde görülen ve buğday, çavdar, arpa gibi gluten içeren tahıllarla ilişkili kronik bir otoimmün hastalıktır. Çölyak hastalığı ayrıca serebellar ataksi (cerebellar ataxia), polinöropati, baş ağrısı ve epilepsi gibi pek çok nörolojik bozuklukla ilişkilendirilmektedir (Celiloğlu vd., 2011; Ruggieri vd., 2008). Bunlardan en sık karşılaşılan rahatsızlıklardan bir tanesi gluten ataksisi diye bilinir.
“Ataksi” kelimesi Yunanca’dan gelir ve “düzensiz” anlamına gelmektedir. Düzensiz, dengesiz ve sakar hareketleri adlandırmak için kullanılan bir terimdir. Hareketin koordinasyonu için sinir sisteminin birçok bölgesinin birlikte çalışması gerekir, bunlardan herhangi biri zarar gördüğü takdirde ataksi belirebilir. Gluten ataksisi (GA), gluten duyarlılığının en sık görülen nörolojik tezahürüdür ve doğuştan hassasiyet taşıyan kişilerde glutenin tüketimi ile tetiklenen immün aracılı bir hastalıktır (Hadjivassiliou vd., 2015). Klinik semptomları; konuşmayı, göz hareketlerini, yutkunma, yürüme, nesneleri toplama ve diğer istemli hareketleri etkileyebilen bir kas koordinasyonu eksikliği serisidir. Kalıcı ataksisi olan bir kişi, beynin kas koordinasyonunu kontrol eden beyincik kısmında hasara sahip olabilir (Medical News Today).
Gluten alımına yanıt olarak üretilen antikorların beyincikteki Purkinje hücrelerine saldırmasıyla ortaya çıkan bu sağlık sorunu tedavi edilmediğinde, durum ilerleyerek geri dönüşü olmayan beyin hasarına neden olmaktadır. Diyette glutene ne kadar uzun süre maruz kalınırsa, beyindeki etki (büzülme) o kadar olasıdır.
Gluten ataksisi, çölyak hastalığı ve buğday alerjisinden ayrı bir durumdur ve glüten içeren gıdaların yenilmesiyle ilgili bağırsak ve bağırsak dışı semptomlarla karakterize edilir. Gluten ataksisi olan hastaların %10’undan daha azında herhangi bir gastrointestinal semptom bulunsa da, bir bağırsak biyopsisi yararlı olabilir (Sapone vd., 2012). Serumda anti-tTG, anti-gliadin ve anti-TG6 (anti-transglutaminaz 6) antikorları bulunduğunda (belirteç görevi görürler) GA tanısı desteklenir. Gluten şüphesi olan hastalar için en iyi tanısal yaklaşım ise hâlâ belirsizliğini korumaktadır. Yine de yapılan bir çalışma, glutenin tüm spektrumu göz önüne alındığında, IgG anti-gliadin antikorunun yüksek duyarlılığı nedeniyle GA belirteçlerinden daha iyi performans gösterdiğini bildirmiştir (Hadjivassiliou vd., 2003). Ancak yine de bu durum için güvenilir biyobelirteçleri belirlemek ve en iyi diyetetik yaklaşımı, özellikle katı bir glutensiz diyetin zorunlu olup olmadığını ve yaşam boyu sürdürülmesi gerekip gerekmediğini daha iyi tanımlamak için daha fazla çalışmaya gereksinim duyulmaktadır.
GA’yı teşhis etmek için manyetik rezonans görüntüleme (MRI) kullanılabilir. GA saptandığında yapılması gereken, diyetten gluten içeren gıdaların çıkarılmasıdır (Hadjivassiliou vd., 2003). Ayrıca çalışmalar, steroid ve intravenöz immünoglobulinler (IVIG) ile immünoterapinin bu tür hastalar için etkili bir tedavi olabileceğini göstermektedir (Nanri vd., 2014).
Anahtar noktalar:
- Gluten içeren tahıllar beyindeki hasarı doğrudan etkileyebilir.
- Beyincikte (cerebellum) bulunan Purkinje hücreleri, gluten tüketimine yanıt olarak üretilen antikorlar tarafından saldırıya uğrar.
- Beyincikteki hasar denge kaybı, konuşmada geveleme veya zayıf koordinasyon gibi sonuçlar doğurabilir.
- Gluten ataksisinin genetik bir bağlantı kaynaklı olabileceği düşünülmektedir.
- Gluten ataksisi, gastrointestinal semptomlar veya uskutlarla ortaya çıkabilir veya çıkmayabilir.
- Uzun vadeli, sıkı bir glutensiz diyet en iyi eylem olarak önerilmektedir.
Kaynakça
https://theromefoundation.org/non-celiac-gluten-sensitivity/ (Erişim tarihi: 22.01.2023)
https://mindd.org/gluten-ataxia-grains-damaging-brain/ (Erişim tarihi: 22.01.2023)
Sabença, C., Ribeiro, M., Sousa, T. D., Poeta, P., Bagulho, A. S., Igrejas, G. (2021). Wheat/Gluten-Related Disorders and Gluten-Free Diet Misconceptions: A Review. Foods, 10(8), 1765.
Alçay, A. Ü., Ahmetoğlu, F. (2020). Glutenle İlişkili Rahatsızlıklar ve Glutensiz Ekmek Üretimi. Aydın Gastronomy, 4(2), 135-148.
