Chia orijin olarak Meksika , Kolombiya gibi ülkelerde yaygınca ekilen yağlı tek yıllık otsu bitkidir. Chia tohumu %25-40 yağ içermektedir. Bahsi geçen yağın %60ını omega-3, %20sini ise omega-6 grubu yağ asidi oluşturur. Chia tohumu balık tüketemeyen bireyler için alternatif omega-3 kaynağıdır(omega-3 oranı somondan dahi fazladır). Aynı zamanda Chia 1/3 oranda posaya sahiptir. Magnezyum ve fenolik bileşenlerce zengindir ve iyi bir antioksidan kaynağıdır. Kalsiyum ve potasyumu yapısında bulundurmasından dolayı da yüksek kan şekerini dengelemektedir. Chia tohumu aynı zamanda yüksek protein içeriğine de sahiptir. Yaklaşık %15-20 aralığındadır. Karbonhidrat ise %26-40 aralığındadır. Chiadaki bu oransal değişimlerin en büyük sebebi bitkiyi etkileyen çevredir. Chia bitkisinde diyet lif oranı da %34 düzeyindedir.
Yağlar için omega-3/omega-6 dengesi kanser riskini tanımlayan en önemli verilerdendir.
Chia Tohumu (Çiya tohumu) Tarihçesi
Chia M.Ö. 3500 lü yıllarda Aztekler tarafından tüketilmeye başlandı. Meksika vadisinde yetişen nanegiller familyasından çiçekli bir bitkidir. Aztekler bitkinin tohumlarını ayıklayarak yada ham haliyle tüketmişlerdir. Chia güç anlamına gelir ve bir çöl bitkisidir. Azteklerde olduğu gibi mayalarda da güç sağladığına inanılıp tüketilmiştir. Fakat bir süre sonra dini ritüellerden kaynaklı gerekçelerle dönem uygarlıklarında yasaklanmıştır. Chia tohumunun en temel özelliklerinden biri ortalama besin bileşenlerinin olumlanacak yüksek değerlikli olmasıdır. Tohumun “süper besin” grubuna dahil edilecek kadar fonksiyonel olması bitkinin tohuma konsantre gelişmesini göstermektedir. Çoğu bu dönemden gelen birçok farklı chia tohumu günümüzde de hala tüketilmektedir. Chianın tarihte para birimi olarak dahi kullanıldığı bilinen gerçektir.
Chia Yağı Nasıl Elde Edilir?
Chia yağı yaygın olarak hegzan, etanol gibi solventler kullanılarak çözündürülerek elde edilir. Bunun dışında soğuk press ve süperkritik sıvı ekstraksiyon yöntemleri de kullanılmaktadır.
Chia Tohumunun Faydaları Ve Zararları Nelerdir?
Sağlık için tüketim trans yada doymuş yağ asitleri yerine doymamış yağ asitlerini önermektedir. Chia doymamış yağ asitlerince zengin bir besindir. Chia kardiyovasküler hastalıklar, bağışıklık ve diyabete karşı oldukça olumlu sonuçlar vermiştir. Chia yüksek miktarda antioksidan içeriğinden dolayı kansere karşı da etkilidir. Chia ayrıca ekmeklerde kullanıldığında, insanlarda şeker artışını düşürür. Günde 35 g chia tüketmenin toplam kolesterolü %13 düşürdüğü yapılan deneylerde gözlemlenmiştir. 1 avuç chia ile günlük tüketilmesi gereken kalsiyum miktarının %18 ini almaktayız bu da kemik erimesinin önüne geçilmesini sağlar.İshal yapabildiği gibi kabızlık tedavisinde tüketilebilir. Ayrıca iyi bir anti aging ajanıdır
Chianın Alzheimer hastalarında hastalığın seyrini olumsuz etkilediği ve bu nedenle hastalarda sınırlı düzeyde tüketilmesi gerektiği saptanmıştır.
Chia Tohumu Nasıl Tüketilir?
Genel olarak çiğ tüketilmekle birlikte, çorbalarda, yemeklerde ve soslarda baharat gibi kullanılabilir. Ülkemizde en yaygın yoğurt, yulaf ezmesi yada salata ile beraber tüketilir.Son dönemde tatlılarda da hem görüntü hem de besin değeri itibariyle kayda değer bir ürün olmuştur. Sıcak sütün içerisine de çok yakıştığını söyleyebilirim. Ayrıca et ile yaptığım denemelerde güzel bir çıtırlık kazandırdı. Son dönemde chia çayı da çok popüler, denemediyseniz yarına bırakmayın .Denemek isteyenler tarife buradan ulaşabilirler.
Sıvı ile karıştırıldığında chia tohumunun etrafında bir jel oluşur ve bu da chia içeceklerine kendine özgü dokusunu verir. Chia tohumları, ağırlıklarının 12 katına kadar sıvıyı emebilir, bu da onları unlu mamulleri nemli tutmada faydalı kılar.
Chia tohumları çiğ olarak yenebilir veya çeşitli yemeklerde hazırlanabilir. Öğütülmüş veya bütün chia tohumlarını tahıl, pirinç, yoğurt veya sebzelerin üzerine serpin. Meksika’da chia tohumlarının meyve suyuna veya suya batırılmasıyla chia fresco adı verilen bir içecek yapılır. Chia tohumları çok emicidir ve suya batırıldığında jelatinimsi bir doku geliştirir, bu da onları pişmiş tahıl veya diğer yemeklere karıştırmayı kolaylaştırır.
Chia bitkisinin tek önemli parçası tohumları değildir; filizler de yenilebilir. Bunları salatalara, sandviçlere ve diğer yemeklere eklemeyi deneyin.
Chia tohumlarını yerken birkaç nadir uyarı vardır. 2014 yılında Amerikan Gastroenteroloji Koleji Yıllık Bilimsel Toplantısında sunulan bir vaka raporu, kuru chia tohumları ve ardından bir bardak su yiyen bir hastayı anlatan manşetlere taşındı. Tohumlar yemek borusunda genişledi ve tıkanmaya neden oldu. Sıvıyı emdikten sonra hızla şiştikleri için, sıvıya batırılmış veya yulaf ezmesi veya yoğurt gibi nemli bir gıda ile servis edilen chia tohumlarının yenilmesi tavsiye edilir. Kuru chia tohumlarını tek başına yemeyin. Yutma güçlüğüne (bu hastada olduğu gibi) veya diğer sindirim sorunlarına neden olan bir durum olan disfajisi olan kişiler, chia tohumlarını dikkatli yemelidir.
Chia Tohumunu Kimler Tüketemez?
Chia kan sulandırıcı olabildiği için tansiyon hastalarına önerilmez. Prostat kanseri riskini arttırabilir. Alerjik bünyeli kişilere de chia önerilmez. Hamilelikle ilgili yeterli veri yoktur, bu nedenle hamilelerin ihtimal dahilinde çok tüketmemesi önerilir. Alzheimer hastalarının da pek tüketmemesi gereken ürünler arasındadır.
Chia Tohumu Zayıflatır Mı?
Chia tüketildiğinde doygunluk hissi oluşturmaktadır. Chia suyu emdiği için beslenme sırasında şişerek, doygunluk hissi verir. Bu da yeme isteğini düşüreceği için kilo almanın önüne geçebilmemizi sağladığı düşünülmektedir. Ancak yapılan çalışmalar (12 haftalık süre boyunca günde 25 g chia verilen 76 kişide) ne yazık ki kilo değerinde anlamlı bir değişim olmadığını göstermiştir.
Chia Tohumu Unu
Chia tohumunun değirmende öğütülmesi sonucu chia unu elde edilir.Taş değirmenlerde denemelerim sonucunda hafif yanıksı bir koku aldım. Ürünün yüzeyde fazla kalmasını engellemek adına yatay yerine dikey değirmenler kullanılmasının faydalı olabileceğini düşünüyorum. Çekiçli değirmende 0,50 mm elek çapında tam buğday ununa alternatif güzel bir un elde ettik. Chia unu beyaz unla aynı ölçekte tariflerde kullanılabilir. Chia unu genellikle yağsız chia tohumlarından yapılır.
Chia Tohumu Diyeti
Chia(yada halk ağzında kullanılan tabiriyle “Çiya” yada “Çia”) diyeti son dönemde aratılan tarifler arasında. Gelin bu diyete biz de bir yorum katalım. 1 adet elma, 1 adet portakal ve 1 adet limonu yaklaşık 1 lt suya ekledikten sonra içine bir miktar bal ve chia tohumları katarak gündelik ödem sökme işlevi de olan enfes bir içecek elde ederiz. Bu tarif alternatif detoks malzemeleri zencefil, nane, karpuz veya salatalıkla da yapılabilir.
Bugüne kadar hiçbir kanıt, chia tohumlarının tüketilmesinin reçeteli ilaçlar üzerinde olumsuz etkileri olduğunu veya bunlarla etkileşime girdiğini göstermez .
Chia Tohumu Çeşitleri
Chia tohumlarının siyah, kahverengi ve beyaz çeşitleri bulunur ancak besin içeriği açısından bir fark yoktur.
