Dünyada yaklaşık olarak 250 milyon Ha alanda buğday ekimi gerçekleştirilip, bundan ortalama 330 kg/da verim elde edilmiştir. Türkiye’de ise verim 285 kg/da dolaylarındadır. Yüksek verimin hem kazanç hem de emeğin doğru değerlendirilmesi için şart olduğu bu zamanda buğdayın doğru alanlarda, doğru türle ekimi önem kazanmaktadır.
Yerli popülasyon buğday gruplarından olan kırik yüksek kaliteli bir tahıldır. Özellikle Van, Erzurum, Kars, Artvin, Bitlis ve Muş çevresinde ekimi gerçekleştirilen kırik, ekmeklik kullanımda oldukça iyi sonuç vermektedir. Yazlık ve kışlık olarak yetiştirilebilmekle beraber ekimi gömme olarak yapılır.
Kırik protein açısından oldukça zengindir. Tam tahıl üretiminde bile rengi beyaz olan kırik ender bir türdür. Beyaz ve kırmızı kırik en bilinen 2 türüdür. Yöresel olarak kıriğe “zeron, rutik yada köse” de denilmektedir. Kabuk kısmı kırmızı, içi ise beyazdır. Kırmızı buğday ununa göre çok daha serttir.
Türkiye’de Ekmek Yapımına En Elverişli Atalık Tohum Kırik Buğdayı
Türkiye’deki geleneksel tohumlar içinde ekmek yapımına en elverişli tür kırik buğdayıdır. Lifli yapısından dolayı tok tutmayı da sağlamaktadır. Kırik ayrıca pasta ve börek yapımında da başarılı sonuçlar vermiştir. Kırik buğdayı 1939 yılında Köse 220/39 olarak tescillenmiştir. Kılçıksız bir Triticum eastivum türüdür. Soğuk iklime dayanıklıdır. %13 protein içermektedir. Lezzet açısından beyaz ekmeğe çok benzerlik göstermektedir. Köse unu geç bayatlar ve bu özelliğiyle özellikle lavaş yapımında tercih edilebilirliğini arttırır.
“Pasinler, Kars, Muş ve Van lokasyonlarından alınan örnekler üzerinde yaptığı çalışmada, Kırik buğdayının ekmeklik kalitesini belirlemek üzere” materyalin fiziksel, kimyasal ve teknolojik özellikleriyle ferinogram, ekstensogram ve ekmek yapma özellikleri incelenmiş, kalite kriterlerinin yıllara ve lokasyonlara göre değişimi araştırmıştır. İklim ve toprak koşulları, kırik buğdayının ekmeklik kalitesinin yıldan yıla ve lokasyondan lokasyona değişiminde başlıca etken olduğunu, özellikle araştırmanın yürütüldüğü ikinci yılda kalite; iklim koşullarına bağlı olarak artığını bildirmiştir. Öte yandan, örneklerin içerdiği protein miktarlarının genel olarak ekmekçilikte arzu edilen düzeye yakın olduğu görmüş ve Kırik budayın ekmekçilik kalitesinin birinci derecede proteinin miktar ve kalitesine bağlı olarak değişim gösterdiği ortaya koymuştur”
Bu çalışmanın tamamına linkten ulaşabilirsiniz.
Bayraktar 2000, Gerek gibi türlerle yapılan ekim denemelerinde kırik buğdayının protein değeri açısından hepsinin önüne çıktığı saptanmıştır. Fakat ürün veriminde ortalamalarda kalabilmiştir.
Organik sertifikalı ekimine son birkaç yılda rastlanmaktadır. Glutence iyi olması ekmek yapımında iyileşmeye yol açsa da özellikle bağırsak hassasiyetli bireyler için sorun teşkil eder.
Türkiye’de köse buğdayı ekim alanları haritası aşağıda verilmiştir. Kışlık ekimlerde verimi yazlığa göre daha yüksektir. Tane verimi 130 kg/da, olgunlaşma süresi ise 100 gündür. Sulu koşullarda yazlık verim 430 kg/ha’ya kadar artabilmiştir.
Özellikle son dönemde Erzurum çevresinde kırik ekimiyle ilgili çağrılar yapılmaktadır. Tabi düşük verimi olan bu tür ıslah edilmeden ne kadar karşılık bulur kestirilememektedir. Ama yine de bölgenin iklim koşullarına, tahıl zararlılarına karşı kendini bugüne taşımış olması önemini arttırır.
Atalık tohumlar hakkında daha fazla yazı için buraya tıklayabilirsiniz.
